3.
Door Vrede van Münster zijn er staten ontstaan. Een staat is soeverein als die op een bepaald, duidelijkbegrensd gebied het hoogste gezag uitoefent en het geweldsmonopolie hee昀琀 -> bepaald we琀琀en en wie demacht hee昀琀. Staten respecteren elkaar de onderlinge soevereiniteit en kunnen elkaar geen regels opleggen.
Poli琀椀ek gaat over het maken van keuzes waaraan allen in een staat zijn gebonden. Deze keuzes worden inalgemeen geldende we琀琀en vastgelegd. De meeste onderwerpen waar de poli琀椀ek is bezighoudt zijn vanalgemeen belang, sommige alleen voor bepaalde groepen belangrijk.Er is een groot dilemma bij poli琀椀eke besluiten: - kiezen voor snel, daadkrach琀椀g en e昀케ciënt besturen (doelma琀椀g resultaat) - kiezen voor een maximale par琀椀cipa琀椀e van burgers in de poli琀椀ek (proces van democra琀椀sche besluitvorming, waar verschillende belangen worden afgewogen)
In een democra琀椀e gaat het om de macht verdelen. Vroeger bestond er directe democra琀椀e in kleineresamenlevingen (stad Athene), de bevolking stemde op het stadsplein over belangrijke beslissingen. Nu bestaatin sommige landen als vorm van directe democra琀椀e het referendum(:een volksstemming over een bepaaldwetsvoorstel).
In de meeste democra琀椀sche landen zijn er vormen van indirecte democra琀椀e/representa琀椀eve democra琀椀e.Daarbij kiest het volk vertegenwoordigers die de beslissingen nemen en aan de bevolking verantwoordingmoeten a昀氀eggen over hun beleid.Voordelen - prak琀椀scher, want met een kleinere groep komt er sneller een besluit - volksvertegenwoordigers kunnen zich verdiepen in allerlei ingewikkelde onderwerpen, niet iedere burger hee昀琀 daar 琀椀jd voor
Andere kenmerken van een democra琀椀e - individuele vrijheid; eigen mening uiten, binnen de grenzen van vastgestelde we琀琀en eigen leven inrichten. - poli琀椀eke grondrechten; elke volwassenen mag stemmen, zich verkiesbaar stellen als volksvertegenwoordiger, eigen poli琀椀eke par琀椀j oprichten. - we琀琀elijke beperkte bevoegdheden (poli琀椀e en leger); burgers niet zomaar aangehouden of geweld gebruiken. - ona昀栀ankelijke rechtspraak; rechters staan los van het parlement en regering en hoeven geen verantwoording af te leggen over hun uitspraken. Poli琀椀ci en bestuurders moeten die accepteren. - persvrijheid; media hee昀琀 een belangrijke func琀椀e: controleren machthebbers en hebben de taak burgers goed te informeren. Op basis daarvan kunnen burgers weloverwogen keuzes maken (verkiezingen).
Soorten representa琀椀eve democra琀椀eën - parlementair stelsel; bevolking kiest via verkiezingen een parlement/volksvertegenwoordiging. Op basis van samenstelling van parlement wordt er een dagelijks bestuur gevormd (kabinet). Het kabinet moet steeds verantwoording a昀氀eggen aan parlement en dus indirect het volk. Landen met zo’n stelsel hebben meestal nog een niet-gekozen staatshoofd -> diens macht inbeperkt door grondwet of cons琀椀tu琀椀e. Is dat staatshoofd een koning: cons琀椀tu琀椀onele monarchie (Nederland). - presiden琀椀eel stelsel; bevolking kiest parlement en staatshoofd (VS, Frankrijk). De president staat aan hoofd van de regering (uitvoerende macht) en kan zelf ministers benoemen of ontslaan, maar mist het ontbindingsrecht(recht om parlement te ontbinden).
Sommige landen hebben een autoritair regime, de meest vergaande vorm is een dictatuur. Het basiskenmerk is
dat de drie machten (wetgevende, uitvoerende, rechterlijke) niet van elkaar gescheiden zijn, maar in handenzijn van een kleine groep mensen.
Andere kenmerken van een autoritair regime: - geen ona昀栀ankelijke rechtspraak; machthebbers stellen zelf rechters aan of controleren ze, waardoor burger niet wordt beschermd tegen de overheid. - grondrechten worden niet gerespecteerd; vrijheid van godsdienst of recht op privacy bestaan niet of minimaal. - opposi琀椀epar琀椀jen verboden; poli琀椀eke tegenstanders worden gevangengezet, vermoord enz. - overheidsgeweld; machthebbers verdedigen hun macht met harde hand. De poli琀椀e, leger en geheime dienst hebben veel bevoegdheden. - verkiezingsfraude, manipula琀椀e, geweld (琀椀jdens verkiezingen); om winst te verzekeren - geen persvrijheid; media en kunstui琀椀ngen staan onder censuur van de overheid.
Soorten autoritaire regimes - ideologische (Cuba, Noord-Korea); communis琀椀sche par琀椀j alle macht, burgers weinig tot geen individuele vrijheden. Alleen aanhangers kunnen poli琀椀eke invloed uitoefenen. Media, onderwijs en verenigingsleven staan onder strenge controle -> indoctrina琀椀e: bevolking krijgt de par琀椀j-ideologie met de paplepel ingegoten. - religieuze/theocra琀椀e (Iran); godsdienst verheven tot staatsideologie, machtsuitoefening volledig gebaseerd op islami琀椀sche wetgeving. De bevolking mag stemmen, maar de niet-gekozen geestelijke leiders moeten alle poli琀椀eke besluiten goedkeuren en beslissen wie kandidaat mag zijn voor de verkiezingen. - militaire (Chili); leger hee昀琀 alle macht en leider is een militair.
- Bijna alle poli琀椀eke par琀椀jen ontstaan vanuit een ideologie: een samenhangend geheel van ideeën over de mensen de gewenste inrich琀椀ng van de samenleving
- Welke normen en waarden staan centraal?
- Wat is de gewenste rol van de overheid op sociaal-economisch gebied? Links wilt dat de overheid sterke, ac琀椀eve rol op gebied van economie, uitkeringen, onderwijs, gezondheidszorg hee昀琀. Ze willen ongelijkheid verminderen door voldoende sociale voorzieningen te bieden voor mensen die dat nodig hebben. Niet iedereen hee昀琀 dezelfde kansen en overheid moet deze groepen beschermen en ondersteunen. Rechts vindt dat de overheid zo min mogelijk moet bemoeien -> mensen zelf verantwoordelijk voor een beter bestaan. De ongelijkheid in de samenleving is onvermijdelijk. Poli琀椀ek midden hee昀琀 een ideologie tussen links en rechts in.
Poli琀椀eke stromingen hoofdstromingen - liberalisme; gaat uit van op琀椀maal voor ieder individu, wat goed is voor het individu is goed voor de maatschappij. Sleutelbegrippen: persoonlijke en economische vrijheid, individuele verantwoordelijkheid, toleran琀椀e. NU (VVD, D66, Volt) liberalen Ze zijn rechts, vinden vrijemarkteconomie belangrijk, de overheid moet zich beperken tot kerntaken(defensie, onderwijs). Ze wijzen verzorgingsstaat niet af, maar willen dat burgers niet a昀栀ankelijk worden van overheid. - socialisme; gaat uit van de staat, benadrukt ongelijkheid van mogelijkheden. Mensen moet solidair zijn ; hogere inkomens moeten meer belas琀椀ng betalen. Sleutelbegrippen: vrijheid, gelijkheid. NU (GroenLinks, SP) sociaaldemocraten
- par琀椀cipa琀椀e; burgers interesse te wekken om zelf ac琀椀ef aan de poli琀椀ek deel te nemen.
- selec琀椀e van kandidaten; selecteren kandidaten voor publieke func琀椀es (burgemeester).
Maatschappelijke veranderingenDe Nederlandse poli琀椀ek werd eerst lange 琀椀jd gedomineerd door liberalisme, socialisme, confessionalisme entradi琀椀e, a昀欀omst, geloof en cultuur waren bepaald bij deze keuze. Toen kwam er ontzuiling en was het mindervanzelfsprekend dat kiezers hun hele leven op de dezelfde par琀椀j zouden stemmen -> grote groep ging zweven-> zwevende kiezers: laten de keuze voor een par琀椀j a昀栀angen van het moment.Een tweede ontwikkeling is dat minder mensen lid worden van een poli琀椀eke par琀椀j. De dalende ledenaantallenhebben gevolgen voor het func琀椀oneren van de par琀椀jen -> ontvangen minder contribu琀椀e-inkomsten en moeitemet vinden van geschikte kandidaten voor func琀椀es.De derde ontwikkeling was dat de na琀椀onale poli琀椀eke par琀椀j minder bereik hee昀琀, door de komst van EU -> regelsin Brussel gemaakt -> na琀椀onale poli琀椀eke par琀椀jen werken samen met poli琀椀ci uit andere lidstaten bijverkiezingen.
- ac琀椀ef kiesrecht: recht om bij verkiezingen je stem uit te brengen.passief kiesrecht: recht om je verkiesbaar te stellen
Het Nederlands kiesstelsel is gebaseerd op evenredige vertegenwoordiging(: alle uitgebrachte stemmenworden verdeeld over het beschikbare aantal zetels). Een par琀椀j die 3% van het aantal stemmen krijgt, krijgt dus3% van het aantal zetels. Bij de berekening wordt uitgegaan van de kiesdeler(:de hoeveelheid stemmen dienodig zijn voor een zetel).Voordeel: iedere stem telt even zwaar mee bij verdeling van zetels -> kleinere par琀椀jen kunnen ook in Tweedekamer hierdoor komen -> verschillende opva琀ngen vertegenwoordigd.Nadeel: al die par琀椀jen hebben spreek琀椀jd -> deba琀琀en duren uren lang en onoverzichtelijk, ook kan het moeilijkzijn een nieuw kabinet te vormen. Hierdoor hebben sommige landen een kiesdrempel(: een par琀椀j moet eenminimum% stemmen halen om mee te kunnen delen in de zetels).
Tot 1917 had Nederland een districten- of meerderheidsstelsel, het land wordt dan opgedeeld in een aantaldistricten. Elk district levert een afgevaardigde voor het parlement -> kandidaat die de meeste stemmen hee昀琀behaald.Voordeel: kiezers kennen de kandidaten vaak beter, omdat ze uit eigen regio komen.Nadeel: de stemmen van kiezers op een verliezer gaan verloren -> mogelijk dat par琀椀j die landelijk de meestestemmen behaalt, niet de meeste zetels krijgt.
Mo琀椀even bij het stemmen - standpunten; kunnen passen bij jouw ideeën. - belangen; par琀椀j komt op voor jouw belangen - strategisch; je kijkt naar kans van par琀椀j waarop je stemt of die in het nieuwe kabinet kan komen -> grotere par琀椀j meer invloed. - lijs琀琀rekker; kan je aanspreken, of een andere kandidaat -> voorkeurstem
Na de verkiezingen begint de vorming van een nieuw kabinet - verkenning&informa琀椀e; eerst onderzoekt een verkenner de verschillende coali琀椀emogelijkheden, daarna wijst de Tweede Kamer een informateur aan die onderzoekt welke par琀椀jen samen een kabinet willen vormen. Het is handig als een kabinet kan rekenen op steun van de meerderheid in de Tweede Kamer, een par琀椀j hee昀琀 nooit de meerderheid in het parlement gehad in Nederland -> meerderheid alleen mogelijk door coali琀椀e(: combina琀椀e van verschillende par琀椀jen die samenwerken op bestuurlijk
niveau) te sluiten.De par琀椀jen die geen deel uitmaken van de coali琀椀e vormen de opposi琀椀e. De afspraken van dehoofdlijnen van het uitvoeren van het beleid komen in een regeerakkoord.
- forma琀椀e; als de informateur klaar is vormt een formateur daadwerkelijk het kabinet.
Redenen voor het vallen van een kabinet - ministers worden het niet eens over een of meerdere kwes琀椀es en de regeringspar琀椀jen besluiten daarom gezamenlijk om niet verder te gaan - meerderheid in Tweede Kamer verwerpt het beleid van het kabinet en de ministers zijn niet bereid hun beleid te wijzigen -> vaak door gebrek aan vertrouwen in de regering
Als de Tweede Kamer het beleid van een minister bij een meerderheid a昀欀eurt, valt het kabinet niet al gelijk ->minister wordt vervangen en hele kabinet regeert door.Als het hele kabinet zijn ontslag aanbiedt dan komen er vervroegde verkiezingen en blijven de oude ministersin func琀椀e totdat er nieuw kabinet is gevormd en a昀栀andelen alleen de lopende zaken -> demissionair kabinet.Soms besluit de Tweede Kamer dat het probleem niet zo groot is en dat een informateur een nieuw kabinetkan proberen te vormen zonder nieuwe verkiezingen, maar dit komt niet vaak voor -> kabinet valt meestal dooreen kwes琀椀e die heel actueel is in de samenleving en is het terecht dat poli琀椀ci aan de kiezers vragen zichopnieuw uit te spreken.
- regering: koning + ministerskabinet: ministers + staatssecretarissenElke minister hee昀琀 eigen beleidsterrein, op het ministerie gee昀琀 een minister leiding aan duizendenambtenaren(bereiden wetsvoorstellen, geven advies). Deze voorstellen worden door de minister besproken inde ministerraad(: gezamenlijke vergadering van ministers), de voorzi琀琀er is de premier.Een minister hee昀琀 vaak een staatssecretaris onder zich, die is verantwoordelijk voor een deel van hetbeleidsterrein. Sommige ministers hebben geen eigen ministerie, ze werken onder verantwoordelijkheid vaneen ander ministerie -> ministers zonder portefeuille.
Ministers en staatssecretarissen mogen pas hun plannen uitvoeren als het is goedgekeurd door het parlement-> trias poli琀椀ca. Het parlement bestaat uit Tweede en Eerste kamer -> samen Staten-Generaal. De TweedeKamer wordt rechtstreeks gekozen door het volk en hee昀琀 meer bevoegdheden dan de Eerste Kamer. De EersteKamer/Senaat bestaat uit 75 leden, deze zijn niet rechtstreeks gekozen door het volk -> indirect door leden vanProvinciale Staten.
Tweede Kamer’s rechten -> controlerende rechten - recht van mo琀椀e; verzoek aan minister om iets wel of niet te doen, mo琀椀e van treurnis -> mo琀椀e van a昀欀euring -> mo琀椀e van wantrouwen (minister moet dan a昀琀reden) - vragenrecht; naast mogelijkheid om schri昀琀elijke vragen te stellen aan regering, is er ook een wekelijks vragenuurtje. - recht van interpella琀椀e; Kamerleden mogen een debat aanvragen met minister of staatssecretaris, valt buiten normale agenda. - recht van onderzoek en enquête; Tweede Kamer hee昀琀 de mogelijkheid om zelf een onderzoek in te stellen naar de rol van regering en overheid bij kwes琀椀es van groot maatschappelijk belang.Tweede Kamer’s rechten -> (mede)wetgevende rechten - stemrecht; kan wetsvoorstellen aannemen of verwerpen - recht van amendement; kan wetsvoorstellen wijzigen - recht van ini琀椀a琀椀ef; kan zelf wetsvoorstellen indienen
- burgemeester; gemeenteraad doet voorstel elke zes jaar, minister van Binnenlandse Zaken met koning beslist. Hij is hoofd van brandweer, poli琀椀e en verantwoordelijk voor openbare orde en veiligheid, ook is hij voorzi琀琀er van gemeenteraad en college van B en W.
- Interna琀椀onale samenwerking betekent meestal dat de soevereiniteit(: exclusief recht van een staat om zonderinmenging van buitenaf beslissingen te nemen) van een land wordt ingeperkt.
De EU is opgericht met als doel Europese integra琀椀e(: het streven om in Europa tot meer eenheid te komen) enhet creëren van vrede en veiligheid. Het belangrijkste terrein waarop de EU samenwerkt is nog steeds deeconomie. Er geldt een interne markt(: vrij verkeer van personen, goederen, diensten, kapitaal). In het Verdragvan Schengen 1985 is er afgesproken samen de buitengrenzen van EU te beschermen en binnengrenzen niet tecontroleren.
Bestuursorganen van Europese Unie - Europese Commissie; dagelijks bestuur (soort regering), ieder lidstaat levert een Eurocommissaris -> hee昀琀 eigen beleidsterrein, hee昀琀 de uitvoerende macht. - Raad van Ministers/Raad van Europese Unie; vertegenwoordigt regeringen van alle lidstaten, welke ministers ligt aan welk beleidsonderwerp er wordt besproken, hee昀琀 de wetgevende macht, bepaalt of wetsvoorstellen van Europese Commissie worden overgenomen. - Europese Raad; alle regeringsleiders samen, praat over belangrijke kwes琀椀es (aanpak van vluchtelingen), stelt de hoofdlijnen vast van het poli琀椀eke beleid. - Europees Parlement; volksvertegenwoordiging, eens in vijf jaar gekozen door Europese burgers, aantal vertegenwoordigers a昀栀ankelijk aan aantal inwoners van lidstaat, vergadert over nieuwe we琀琀en en maatregelen van Europese Commissie, deelt wetgevende macht. - Hof van Jus琀椀琀椀e; rechtsprekende macht, controleert of regels in alle lidstaten hetzelfde worden toegepast, uit elke lidstaat 1 rechter, uitspraken van hof gaan boven uitspraken van Nederlandse rechter.
Verenigde Na琀椀es is een samenwerkingsverband die is opgericht na de WOll, bijna alle landen zijn hierbijaangesloten -> besluiten hebben grote legi琀椀miteit. Het zet zich in voor samenwerking op gebied vaninterna琀椀onaal recht, mondiale veiligheid, mensenrechten, voedselveiligheid, armoedebestrijding en schonermilieu (organiseert elk jaar klimaatconferen琀椀e). Het hee昀琀 verschillende suborganisa琀椀es (UNICEF).
Bestuursorganen van VN - Algemene Vergadering; een bijeenkomst van alle VN-lidstaten, secretaris-generaal is de voorzi琀琀er, kan bij meerderheid resolu琀椀es(: uitspraken waarin bepaald gedrag van een land wordt veroordeeld -> MH17) en verklaringen(Universele Verklaring van de Rechten van de Mens -> basisrechten omschreven van mens) aannemen. - Veiligheidsraad; werkt aan interna琀椀onale veiligheid en vrede, 15 leden hiervan 5 permanent(VS, China, Rusland, Frankrijk, VK) -> vetorecht, kan besluiten via vredesmissies in te grijpen in interna琀椀onale con昀氀icten(legermacht naar oorlogsgebied sturen).
NAVO(Noord-Atlan琀椀sche Verdragsorganisa琀椀e) 1949 is opgericht met als doel de leden te beschermen tegeneventuele agressie van de Sovjet-Unie. Als een NAVO-lid wordt aangevallen, zijn andere leden verplicht dit landmilitair bij te staan. Het is een intergouvernementele organisa琀椀e van soevereine staten, er is geen gekozenparlement. Belangrijke besluiten worden doorgaans wel door aangesloten landen afgestemd met hun na琀椀onaleparlementen.